گناهانت را بشور

مدتی پیش مقاله ای در مجله بسیار معتبر Science تحت عنوان «گناهانت را بشور» چاپ شد که شامل چهارتا آزمایش جذابه! این مقاله بی نظیر یه مفهوم‌ رو در قالب چهارتا آزمایش می‌سنجه، اگه یکم تامل کنید و مطالب رو تا انتها مطالعه کنید، از نتایج این تحقیق شگفت زده خواهید شد...

آزمایش اول: تو این آزمایش اومدن دو تا گروه تشکیل دادن، به گروه اول گفتن سعی کنید برای چند دقیقه در مورد یک رفتار غیراخلاقی که در گذشته مرتکب شدید صحبت کنید؛ مثلا اینکه توی امتحان دوران دانشگاه تقلب می کردی یا اینکه مدتها با فلان گواهی تقلبی کار میکردی و از اینجور خاطره ها. توی اون یکی گروه، کاملا برعکس گروه اول، به افراد شرکت کننده میگن که بیاید در مورد خاطره ای حرف بزنید که خیلی انسان دوستانه و اخلاق مدارانه رفتار کردید.

تو مرحله بعدی، به هر دو گروه میگن حالا بیاید این سه تا لغتی رو که بعضی از حروفش معلوم نیست رو هرجوری که دوست دارید پر کنید:

۱) ب _ _ ر

۲) شا _ _ _

۳) ح _ _ م

هدف محقق ها این بود که ببینن این دو تا گروه بعد از خودافشایی‌شون قراره این کلمات ناقص رو چه جوری پر کنن.

نتیجه آزمایش اول: خب رفقا، این کلمات ناقص رو میشه با کلی حروف پر کرد و کلی اسامی مختلف باهاشون ساخت. مثلا ۱) بخور ۲) شاتوت ۳) حلیم، که همگی محتوای مرتبط با "خوردن" دارن یا مثلا ۱) بشیر ۲) شایان ۳) حاتم که همگی "اسامی مذکر" هستن. حالا بریم ببینیم تو این تحقیق شرکت کننده ها کلمات ناقص رو چه جوری پر کرده بودن؟ شاید باورش براتون سخت باشه ولی گروهی که به یادآوری خاطرات غیراخلاقی پرداخته بودن و ذهنشون درگیر احساس گناه شده بود، خیلی بیشتر از گروه مقابل، کلمات ناقص رو با کلماتی با مضامین مرتبط با "شستشو و تمیزی" کامل کرده بودن. کلماتی نظیر : ۱) بشور ۲) شامپو ۳) حمام !

یعنی وقتی احساس گناه تو وجود آدم موج بزنه، مغز آمادگی بیشتری برای فعل شستن پیدا میکنه! انگار در اینجور مواقع مایلیم بواسطه "شستن" گناهان و اشتباهاتمون رو بشوریم و تطهیر کنیم! قابل توجه رفقای وسواسی‌مون...

آزمایش دوم: توی این بخش به شرکت کننده ها الکی گفتن که ما میخوایم دستخط شما رو بسنجیم در حالیکه هدف چیز دیگه ای بوده! به یه گروه متن های انسان‌دوستانه و به گروه مقابل متن های غیراخلاقی مثل داستان کلاه‌برداری از یه آدم بیچاره و یا سناریوی خیانت در رابطه زناشویی میدن و بعدش میگن از رو این متن ها یه بار بنویسید. بعد از این قسمت ازشون خواستن که از لحاظ کیفی بیان به یک سری بندهای تجاری از صفر تا هفت نمره بدن. نکته مهم اینجا بود که بیت این برندها، پنج تا برند مربوط به لوازم بهداشتی و شست‌وشو بود و پنج تای دیگه، برندهای غیربهداشتی بودن.

کسانی که متن اخلاقی رو بازنویسی کرده بودن به همه برندها تقریبا نمره یکسانی داده بودن ولی اوناییکه از روی متن حاوی پیام غیراخلاقی نوشته بودن، به برندهای بهداشتی تقریبا دو برابر برندهای غیربهداشتی نمره داده بودن!

آزمایش سوم: توی مطالعه سوم باز از افراد میخوان که بیان خاطرات اخلاقی و غیراخلاقی شون رو بیاد بیارن و بعد در آخر جلسه بهشون میگن خب حالا که مطالعه تموم شد به عنوان حق الزحمه بفرمایید یک سری اجناس روی میز چیده شده رو بردارید (روی میز نصف دستمال مرطوب بودش و نصف دیگه‌اش مداد). افرادی که خاطرات غیراخلاقی به یاد آورده بودن دو برابر بیشتر از کسانی که خاطرات اخلاقی شون رو بیاد آوردن دستمال مرطوب برداشتن!

دقت میکنید که چطور احساس گناه در وجود افراد شرکت کننده، مدام موضوع شستشو رو برانگیخته میکنه؟! محقق های این مقاله ول کن ماجرا نبودن، اومدن چهارمین آزمایش رو هم انجام دادن تا ببینن این موضوع چقدر عمومیت داره...

آزمایش چهارم: توی این آزمایش به همه افراد شرکت کننده میگن که یه خاطره غیراخلاقی به یاد بیارید و بعد اونها رو به دو گروه تقسیم میکنن. به نصف اون افراد میگن بیاید دست هاتون رو بشورید و به نصف دیگه اجازه شستشو نمیدن. در آخر از هر دو گروه می پرسن که آیا در آینده باز هم حاضرن به صورت داوطلبانه تو آزمایش‌شون شرکت کنن یا خیر؟ ۴۱% کسانی که دست هاشون رو شسته بودن گفتن آره میایم در حالیکه از بین کسانی که دست هاشونو نشسته بودن ۷۴% گفتن میان! یعنی وقتی خودت رو میشوری و تمیز میکنی از بار گناهانت انگار کاسته میشه!

به این پدیده میگن "اثر مکبث Macbeth Effect" چون مکبث در داستان شکسپیر بعد از قتل پادشاه عذاب وجدان میگیره و مدام دستاشو میشوره. در واقع مکبث بطور نمادین گناهی که مرتکب شده رو مدام میشسته و این تحقیق صحت این اتفاق رو بدرستی نشون میده! نتیجه اخلاقی این پژوهش اینه که روانکاوها به نظر میاد درست میگن که نیرو محرکه وسواس احساس گناهه، تا اون پردازش نشه، وسواس درست بشو نیست که نیست!